Een nieuwe wending op de fiets
Tom: ‘Nowak werd geboren in Polen eind 19de eeuw. Hij was een man van het gewone volk, voorbestemd een onbetekenend leven te leiden, zonder ambitie of roem. Door de diepe crisis van de jaren ‘20 raakte hij zijn werk kwijt. Dat was voor hem het startschot om zijn leven een andere wending te geven. Hij stapte op de fiets en begon als journalist te werken.’
‘Tijdens zijn reizen op de fiets schreef hij als zelfverklaarde journalist, ongeschoold maar met een goed ontwikkeld taalgevoel, reportages voor de Poolse krant. Van zijn passie voor de fiets maakte hij zijn beroep. Hij fietste twee keer schrijvend door Europa en deed de tweede keer ook een stuk Noord-Afrika aan. Zijn geld raakte op en hij werd ook ziek, dus moest hij terug naar Polen. Maar hij besliste om naar Afrika terug te keren. Dat deed hij in 1931.’
Fietsen naar Zuid-Afrika
‘Op 6 november 1931 vertrok de 34-jarige Nowak met de fiets uit Polen. In Libië, zijn eerste Afrikaanse land, besefte hij al dat zijn expeditie helemaal niet zo makkelijk zou zijn: fietsen door de woestijn, de weg zoeken, voldoende water vinden … Hij raakte al snel ontnuchterd door de harde confrontatie met de elementen en met de kolonialiteit. Maar hij zette door.’
‘Van de woestijn in Libië trok hij, verplicht door de Italiaanse kolonisator, langs de kust verder naar Egypte. Daar volgde hij de Nijl tot Soedan: veel meer bossen, savanne en moeras, een voor hem vreemde, donkere, Afrikaanse wereld in. Hij fietste in een zuidelijke rechte lijn verder door naar Congo, Rwanda en Burundi. Zo kwam hij in Rhodesië terecht, het huidige Zambia en Zimbabwe. Via Botswana bereikte hij Zuid-Afrika. Zijn hele route kan je volgen op mijn website.’
Grote ontberingen
‘Nowak deed er twee jaar over om in Zuid-Afrika te geraken, als eerste continentale fietser ooit. Maar het was allesbehalve een luxereis. Het geld dat hij verdiende met zijn artikels was voor zijn vrouw en kinderen thuis. Zelf had hij nauwelijks geld. Hij sliep voortdurend in zijn tent, zag er berooid uit, een heel merkwaardig figuur. Hij zag ook stevig af: hij had vaak problemen, had geen geld, en deed veel ziektes op. Toch bleef hij doorzetten.’
‘Alleen zijn fiets al, met amper twee versnellingen, was enorm zwaar. Een oude stalen fiets van het Duitse merk Brennabor, dat ook de fietsen van het Duitse leger maakte. Achterop liet hij een bagagedrager lassen voor zijn bagage, die tot 70 kilo zwaar was. Want hij had veel mee te sleuren: zijn eten, met tot soms 30 liter water, zijn tent die zijn vrouw voor hem had gemaakt, genoeg munitie, al zijn fotomateriaal … En dat was dan nog het strikte minimum.’
Een andere blik op kolonialiteit
‘De route door Afrika was zo’n 30.000 kilometer lang. Waarschijnlijk deed hij er zelfs 40.000 kilometer over, als je de keren erbij telt dat hij om fietste, en het grote stuk dat hij in Europa aflegde. Alleszins een enorme expeditie, zeker in de jaren ‘30. En over alle plekken waar hij kwam, heeft hij geschreven. Voor de krant en in een intensieve correspondentie met zijn vrouw.’
‘Vooral zijn visie over kolonialiteit is opmerkelijk. Hij vertrok met een positief Europees beeld, maar zag al snel dat het koloniale systeem niet zo rooskleurig was als in Europa werd voorgesteld. Er zat ook een schaduwkant aan: zelden werden de volkeren, de natuur of de natuurlijke rijkdommen er beter van. Gaandeweg ontpopte hij zich tot criticus van het koloniale systeem. Dat maakte hem uniek: in die tijd waren er maar weinig kritische stemmen in de mainstream media.’
Achteruitgang van de natuur
‘Nowak schreef ook vaak over de natuur. Hij was een romanticus die opging in de natuurpracht, wellicht om te compenseren wat hij allemaal aan ellende beleefde overdag. Hij zag ook hoe de natuur toen al achteruitging door de mijnbouw en andere menselijke activiteiten. Ook dat klaagde hij regelmatig in zijn stukken aan.’
‘Hij wist heel goed dat de lezers van zijn stukken nooit naar Afrika zouden kunnen reizen. Hij schreef dus beeldend en beschrijvend, hij wilde zoveel mogelijk over dit onbereikbare continent delen. Daarom had hij ook zijn camera mee, waar hij honderden foto’s mee maakte. Een selectie heb ik overgenomen op mijn website.’
Terug naar Polen
‘De terugtocht verliep zelfs nog moeilijker dan zijn heenreis omdat zijn fiets het begaf in Angola. Dus moest hij alternatieven vinden. Hij legde een deel van de terugweg af te paard, voor hem een nieuwe en uitdagende ervaring. Daarna voer hij een groot stuk de rivier af in twee prauwen, hij doorkruiste de woestijn op de rug van een dromedaris en het laatste stuk kon hij afleggen op een nieuwe fiets die hij op de kop kon tikken. In Rome nam hij dan de trein naar Polen.’
‘Zo kwam hij in 1936 na meer dan vijf jaar weer thuis. Daar zou hij een carrière starten als schrijver. Hij wilde ook lezingen geven over zijn avontuur. Maar dat ging allemaal niet door, want binnen de tien maanden overleed hij aan de gevolgen van zijn reis. Malaria, en vermoedelijk ook andere virussen en parasieten door het onzuivere water dat hij vaak moest drinken. Nowak stierf aan de complicaties van een beenvliesontsteking.’
Beklijvend boek en website
Over dit fascinerende reisverhaal schreef Tom Ysewijn het beklijvende boek ‘Alleen door Afrika — De opzienbarende reis van Kazimierz Nowak’. Het boek is te koop op zijn website https://kazimierznowak.be/ en in de betere boekhandel.
Klik zeker door naar de website! Daar vind je mooie fragmenten van het boek, een gedetailleerd overzicht van de waanzinnige route die Nowak aflegde, en een mooie selectie historische foto’s.
